راه عشق
غزلی از اوحدی مراغه ای
هر که صید او شود با دیگری کارش نباشد
وانکه داغ او گرفت از بندگی عارش نباشد
نیست عیبی اندرین گوهر،ولیکن من شکستش
می‌کنم، تاهیچ کس جز من خریدارش نباشد
طالب مقصو د را از در نشاید باز گشتن
آستان را بوسه باید داد، اگر بارش نباشد
دوستان گویند: کز دردش به غایت می گدازی
چون کند بیچاره رنجوری؟ که تیمارش نباشد
هر که عاشق باشد او را، می‌نپندارم، که در دل
حرقتی، یا رقتی در چشم بیدارش نباشد
عشق و مستوری بهم دورند و راه پاکبازی
آن کسی آسان رود کین شیشه در بارش نباشد
در خرابات امشبم رندی به مستی دید و گفتا:
این چنین صوفی، عجب دارم، که زنارش نباشد
فکرتم هر لحظه میگوید که: جان در پایش افشان
کا ر جان سهلست، می‌ترسم سزاوارش نباشد
گر مسلمانی، نگه کن در گرفتاران به رحمت
کافرست آن کس که رحمی برگرفتارش نباشد
راه عشق و سرّ درد و وصف مهر ماهرویان
هر کسی گوید، ولی این ناله‌ی زارش نباشد
اوحدی امیدوار تست و دارد چشم یاری
گر تو یار او نباشی، هیچ کس یارش نباشد
حـسـيـن بـن منصور حلاج
اصلا اهل بيضاء از توابع شيراز است ولى در عراق رشد و نـمـا يـافـتـه اسـت .
حـلاج از جـنجالى ترين عرفاى دوره اسلامى است . شطحيات فراوان گـفـتـه
اسـت . بـه كـفـر و ارتداد و ادعاى خدائى متهم شد،فقها تكفيرش كردند و در
زمان مـقـتـدر عـباسى به دار آويخته شد. خود عرفا او را به افشاى اسرار متهم
مى كنند. حافظ مى گويد:
گفت آن يار كزو گشت سردار بلند
جرمش آن بود كه اسرار هويدا مى كرد.
بـعـضـى او را مـردى شـعـبـده بـاز مى دانند. خود عرفا او را تبرئه مى كنند و
مى گويند سخنان او و بايزيد كه بوى كفر مى دهد در حال سكر و بى خودى
بوده است .عـرفـا از او بـه عـنـوان ((شـهـيـد)) يـاد مـى كـنـنـد. حـلاج در سال
306 يا 309 به دار آويخته شد.
کاروانی از شعر
اين شعر از يغماي جندقي است.
ما خراب از مي و خمخانه ز مي آبادست
ناصح از باده سخن كن كه نصيحت باد است
گوش اگر گوش تو و ناله اگر ناله من
آنچه البته به جايي نرسد فرياد است
شاعري ‹ توفيق › نام عبادتهاي ما را اينگونه بيان مي كند.
ما كز پي سد ّ جوع هرگز در خانه خود غذا نداريم
خوب است كه روزه اي بگيريم منّت به سر خدا گذاريم
اين بيت دلپذير از مير مشتاق است.
فلك سرسبزت ار سازد مريد بيد مجنون شو
كه هرچند او ترقّي مي كند سر بر زمين دارد
آب كم جو...
هر چه رویید از پی محتاج رُست تا بیــــــابد طالب چیزی که جست
هر کجا دردی دوا آنجـــــــــا رود هر کجا فقری ،نوا آنجــــا رود
هر کجا مشکل ،جواب آنجا رود هر کجا کشتی است ،آب آنجا رود
آب کم جو تشنگی آور به دست تا بجوشد آبت ا ز بالا و پست
مولانا
‹ عطار نيشابوري › مقايسه اي اجمالي بين شيطان و انسان بي نماز انجام داده
است و چنين بيان مي كند.
شيطان كه رانده گشت بجز يك گناه نكرد
خود را براي سجده آدم رضا نكرد
شيطان هزار مرتبه بهتر ز بي نمـــــــاز
او سجده را بر آدم و اين بر خدا نكرد
اين رباعي از فرخي يزدي است
زين محبس تنگ در گشودم ، رفتم
زنجير ستم پاره نمودم ، رفتم
بي چيز و گرسنه و تهيدست و فقير
زان سان كه نخست آمده بودم، رفتم
شاعري به نام ‹ نعمت اله كرماني › تفاوت بين شريعت و طريقت و حقيقت
را اينگونه به تصوير كشيده است.
دانستن علم دين شريعت باشد چون در عمل آوري طريقت باشد
گر علم و عمل جمع كني با اخلاص از بهر رضاي حق ، حقيقت باشد
يك رباعي از بابا افضل كاشاني
بد اصل گدا كه خواجه گردد نه نكوست
مغرور شو د ، نداند از دشمن دوست
گر دايره كـــــــوزه ز گوهر سازند
از كوزه همان برون تراود كه در اوست
حکایت سلطان محمود و پیر خارکش
روزی سلطان محمود برای شکار با لشگریان خود از شهر بیرون رفت در اثر حادثه ای
از لشگریان خود کناره گرفت در راه پیر مرد خارکشی را دید که پشته خارش از خر
بیفتادو پیر مرد متحیّر مانده بود.
دید محمودش چنان درمانده خار او اوفتاده و خر مانده
سلطان محمود به پیر مرد خارکش گفت: مایلی تا یاری ات کنم تا بار را بر پشت
خر بگذاری پیر مرد گفت:
گر مرا یاری کنی چه بود ازآن می کنم سود و ترا نبود زیان
سلطان محمود پیاده شد و بار را بر پشت خر گذاشت و زود خود را به لشگرگاه
رساند در ضمن به لشگریانش سپرد که پیر مرد خارکشی با خر به این سوی می آید
راه را بر او ببندید تا ناچار روی مرا ببیند لشگریانش چنین کردند.
لشگرش بر پیر بگرفتند راه ره نماند آن پیر را جز پیش شاه
گر چه می ترسید چتر شاه دید هم به سوی شاه رفتن راه دید
وقتی سایبان شاهی را دید چاره ای ندید که به سوی شاه برود.
وقتی به حضور شاه رسید خجلت زده و پشیمان گفت:
گفت یارب با که گویم حال خویش کرده ام محمود را حمّال خویش
سلطان محمود گفت :پیر مرد چه تقاضایی داری؟ پیر مرد گفت تو بهتر از من از
حال من واقفی ،پیر مردی ام عیالوار و کارم خارکشی است تا از این طریق
امورات زندگی ام را بگذرانم « می توانی گر مرا نانی دهی »
سلطان گفت : خار را به چه بهایی می فروشی من خریدارم پیر مرد گفت :
کمتر از ده کیسه زر نمی فروشم « کم بنفروشم ز ده همیان زر «»
لشگریانش خشمگین شدند و گفتند : ای پیر مرد این خار به دو جو نمی ارزد
و ارزش چندانی ندارد.پیر مرد گفت: اگر چه این خارست و ارزش چندانی ندارد
اما چون پادشاه دست بر این خار نهاد و خریدار آن شد به صد جان بها یافت.
گرچه خاری است کارزان ارزد این
چون ز دست اوست صد جان ارزد این
منطق الطیر عطار
صاحبان دل
صاحب دل چهار کس اند:
زاهد است که دل او به شوق خسته.
خائف است که دل او به اشک شسته.!
مرید است که دل او به خدمت کمر بسته !
و محب است که دل او به حضرت پیوسته..
ابوسعید ابوالخیر
کاروانی از شعر
کار جهان تمام شدنی نیست.
کار جهان تمامی هرگز نمی پذیرد
پیش از تمامی عمر خود را تمام گردان
***
یک رباعی زیبا
امروز ندانم به چه دست آمده ای
کز اول بامداد مست آمده ای
گر خون دلم خوری ز دستت ندهم
زیرا که به خون دل به دست آمده ای
***
سعدی معتقد است که دریای محبت کرانی ندارد و دایما متلاطم است
سعدیا کشتی از این موج به در نتوان برد
که نه بحری است محبت که کرانی دارد
قریب به این مضمون شعری است از صغیر اصفهانی:
یاران ره عشق منزل ندارد وین بحر موّاج ساحل ندارد
***
بیتی از ملا ساطع :
مرا از شمع شد این نکته روشن که گرمی های این مردم زبانی است
***
هلالی:
به درد خوی گرفتم دوا نمی خواهم همیشه در دل من درد بی دوای تو باد
***
از« غزالی مشهدی» فقط ملک رسوایی به جا مانده است.
نه مجنون در بساط عاشقی نی کوهکن مانده
همه رفتند و و اکنون ملک رسوایی به من مانده
***
محمود قاجار:
آتش عشق عجب آتش غافل سوزی است
خبرم می کند و بی خبرم می سوزد
***
حافظ:
هزار نقش برآید ز کلک صنع و یکی
به دلپذیری نقش نگار ما نرسد
***
شرر بیگدلی:
خار گنه در قدم ،قامتم از جرم خم
راه قیامت به پیش ،بار امانت به دوش
***
فروغی بسطامی:
گر به کیش تو گناه است محبت ترسم
که جهان را به صف حشر گنهکار آرند
***
سخنان شیخ ابوالحسن خرقانی
خدای را آنجا دیدم که خود را ندیدم .
***
سفر پنج است :
اول به پای
دوم به دل
سوم به همت
چهارم به دیدار
پنجم در فنای نفس .
***
چون نیستی خویش به وی دهی
او نیز هستی خویش به تو دهد .
***
آن کس که نماز کند و روزه دارد
به خلق نزدیک بود
و آن کسی که فکرت کند به خدای.
***
عافیت در تنهائی یافتم
و سلامت در خاموشی .
***
دیار عشق
غزلي از طاهره قرة العين:
بديار عشق تو مانده ام زکسی نديده عنـــــــايتی
به غريبيم نظری فکن که تو پادشــــــاه ولايتی
گنهی بود مگر ای صنم که ز سر عشق تودم زنم
فهجـــــر تنی و قتلتنی و اخذتنــــی بجنــــــايتی
شده راه طاقت و صبر طی بکشم فراق تو تا بکی
همه بند بند مرا چونی بود از غم تو حکــــــايتی
عجزالعقول لدرکه هلـــــــــک النفوس لوهمـــــه
به کمال تو که برد رهی نبود بجز تو نهـــــــايتی
چو صبا برت گذر آورد ز بلا کشان خبر آورد
رخ زرد و چشم ترآورد چه شود کنی تو عنــايتی
قدمی نهی تو به بسترم سحری ز فيض خود ازکرم
به هوای قرب تو بر پرم به دو بال دهم بجناحتی
برهانيم چو از اين مکان بکشانيم سوی لامکان
گذرم ز جان و جهانيان که تو جان و جانده خلقتی
در بيان مقام توكل
تكيه بر تقوي و دانش در طريقت كافريست
راهرو گر صد هنر دارد توكل بايدش
توكل به معناي اعتماد بر خدا و واگذاري نتيجه امور به خداست.انسان به ميزاني
كه نسبت به خداوند معرفت داشته باشد به همان نحو بر خدا توكل دارد به اين
صورت كه هر چه شناخت ما به خدا بيشتر باشد توكل ما بر خدا بيشتر است.
نكته اي كه در باب توكل بايد به آن توجه داشت برداشت ناصواب از معناي
توكل است به اين نحو كه بعضي انسانها توكل را به معناي عدم استفاده از
اسباب و علل در جهان مي دانند يعني استفاده از اسباب و وسايل رات خلاف
معناي توكل مي شمارند. ناگفته پيداست كه از اين ابزار براي رسيدن به
مقصود بايد نهايت استفاده را نمود چرا كه حكمت خدا چنين اقتضاء مي كند
اما در عين حال نبايد از واگذاري نتيجه امور به خدا غافل شد كه در غير اين
صورت سرانجام بدي براي انسانها به همراه خواهد داشت .
گر خدا خواهد نگفتند از بطر پس خدا بنمودشان عجز بشر
خداوند در سوره آل عمران آيه 159 خطاب به پيامبر ( ص) مي فرمايد:
.... .و شاورهم في الامر فاذا عزمت فتوكل علي الله . د ر كارها با آنان
مشورت كن و چون تصميم گرفتي بر خدا توكل كن به عبارتي ديگر
توكل پس از مشورت و تصميم گيري است نه قبل از آن برخلاف نظر
بعضي از انسانها كه توكل را به معناي واگذاري تام امو ر به خدا
مي دانستند و اندك تلاشي در اين زمينه را مخالف با امر خدا تلقي
مي كردند. چنانچه از پيامبر (ص) منقول است : روزي رسول خدا (ص)
با مردمي بر خورد كه اهل كار و تلاش نبودند ، به آنان فرمود: شما
چه گروهي هستيد ؟ گفتند: ما توكل كنندگان بر خدا هستيم
فرمود: نه، بلكه شما سربار ديگران هستيد.
گر توكل مي كني در كار كن كشت كن پس تكيه بر جبار كن
اگر انسان اهل معرفت باشد مي داند كه خداوند در راستاي راهيابي انسان
به خواسته هايش ابزار و وسايلي را مهيا نموده است كه بايد از آن بهره جويد
خواجه چون بيلي به دست بنده داد بي سبب معلوم شد او را مراد
بنابراين اسباب و ابزار در جهان جز ء حكمت خداست و نمي تواند منافي
امر توكل باشد.
در روايت است كه عربي نزد پيامبر(ص) آمد در حاليكه شتر خويش را رها كرد.
رسول اكرم (ص) فرمود : شترت را كجا گذاشتي؟ گفت: آنرا رها كردم و
بر خدا توكل نمودم ؛ پيامبر (ص) فرمود: اعقلها و توكّل .پايش را ببند و
بر خدا توكل كن.
گفت پيغمبر به آواز بلند با توكل زانوي اشتر ببند
رمز الكاسب حبيب الله شنو از توكل در سبب كاهل مشو
در توكل بايد به نكات توجه داشت كه توكل فقط به معناي گفتن لفظ يا
جمله نيست بلكه امري قلبي و دروني است و در اين صورت است كه
مي تواند موپر واقع شودو نكته ديگر اينكه توكل وقتي معناي واقعي
دارد كه انسان مسئوليت خود را به درستي انجام دهد ،سپس بر خدا
توكل نمايد كه زين پس هرچه پيش آيد در واقع به صلاح اوست
چنانكه سنايي مي فرمايد:
زالكي كرد سر برون ز نهفت كِشته خود چو خشك ديد بگفت
اي همه آن تو چه نو چه كهن رزق بر توست هر چه خواهي كن
بنابر اين نبايد از مصلحت بعضي از امور غافل بود
عسي ان تكرهوا شيئا ً و هو خير لكم و عسي ان تحبّوا شيئا ً و هو شرٌ لكم
چه بسا چيزهايي را كه ناپسند مي دانيد در حاليكه به سود شماست و چه
بسا چيزهايي كه دوست مي داريد كه آن به ضرر شماست.
غمناك نبايد بود از طعن حسود اي دل
باشد كه چو وابيني خير تو در اين باشد
يا:
آن كس كه توانگرت نمي گرداند
او مصلحت تو از تو بهتر داند
پروين اعتصامي نيز در داستاني بسيار زيبا با عنوان گره گشا اين مساله را
يادآور مي شود كه در پايان اين سخن به آن اشاره مي شود.
پير مردي مفلس و بر گشته بخت
روزگاري داشت ناهموار و سخت
هم پسر هم دخترش بيمار بود
هم بلاي فقر و هم تيمار بود
روزها مي رفت بر بازار و كوي
نان طلب مي كرد و مي برد آبروي
هر اميري را روان مي شد ز پي
تا مگر پيراهني بخشد به وي
صبحگاهي رفت و از اهل كرم
كس ندادش نه پشيز و نه درم
رفت سوي آسيا هنگام شام
گندمش بخشيد دهقان يك دو جام
زد گره بر دامن آن گندم ، فقير
شد روان و گفت كاي حيّ قدير
گر تو پيش آري به فضل خويش دست
بر گشايي هر گره كايام بست
چون كنم يارب در اين فصل شتا
من عليل و كودكــــــانم ناشتا
مي خريد اين گندم ار يكجا ي كس
هم عسل زان مي خريدم ،هم عدس
بس گره بگشوده اي از هر قبيل
اين گره را نيز بگشا ،اي جليل
اين دعا مي كرد و مي پيمود راه
ناگه افتادش به پيش پا نگاه
ديد گفتارش فساد انگيخته
وان گره بگشوده ،گندم ريخته
بانگ بر زد كاي خداي دادگر
چون تو دانايي، نمي داند مگر
سالهــــــــا نرد خدايي باختي
اين گره را زان گره نشناختي
من ترا كي گفتم اي يار عزيز
كاين گره بگشاي و گندم را بريز
ابلهي كردم كه گفتم اي خدا
گر تواني اين گر ه را بر گشا
آن گره را چون نيارستي گشود
اين گره بگشودنت آخر چه بود
الغرض برگشت مسكين دردناك
تا مگر بر چيند آن گندم ز خاك
چون براي جستجو خم كرد سر
ديد افتاده يكي هميان زر
سجده كرد و گفت كاي رب و دود
من چه دانستم ترا حكمت چه بود
هر بلايي كز تو آيد ،رحمتي است
هر كه را فقري دهي ،آن دولتي است
گندمم را ريختي تا زر دهي
رشته ام بردي ، كه تا گوهر دهي
در تو پروين نيست فكرو عقل و هوش
ورنه ديگ حق نمي افتد ز جوش
خدا را کجا جوییم
از ابوسعید ابوالخیرپرسیدند:خدا را کجا جوییم؟ابو سعید در پاسخ
گفت:کجا جستید که نیافتید!
عارفی گفته است :مراد از خداجویی نه آن است که او را پیدا کنی،
بلکه تو باید از گمگشتگی پیدا شوی یعنی خود را بشناسی چنانکه
حضرت علی (ع) فرمود:من عرف نفسه فقد عرف ربه
(هرکه خود را بشناسد خدا را شناخته است)
من عرف زین گفت شاه اولیا عارف خود شو که بشناسی خدا
مولانا
بت نازنین
غزلی از مولانا
ای بت نازنین من ، دست من است و دامنت
سرو سمن برین من، دست من است و دامنت
دل شده پای بست تو ، فتنه ی چشم مست تو
تا چه کشم ز دست تو، دست من است و دامنت
قبله دل سرای تو ، کعبه جان هوای تو
روی من است و پای تو ،دست من است و دامنت
لعل لبت شفای من ، کید غمت سزای من
گر نکنی دوای من، دست من است و دامنت
شمع من است روی تو ،عمر من است موی تو
جان من است بوی تو ،دست من است و دامنت
بر سر ره به خواریم ، چند کشی به زاری ام
گر تو چنین گذاری ام، دست من است ودامنت
جان و جهان من تویی، سرو روان من تویی
روح وروان من تویی، دست من است و دامنت
ننگ برفت و نام شد ، صبح برفت و نام شد
عیش دلم تمام شد ، دست من است و دامنت
گر بزنی به خنجرم، جز ره عشق نسپرم
رومی خسته خاطرم، دست من است و دامنت
گر چه ز مه نکو تری، لاله رخ و سمن بری
عهد به سر نمی بری ، دست من است و دامنت
عهد مرا شکسته ای ، با دگری نشسته ای
جان و دلم بخسته ای ،دست من است و دامنت
خاک درت گزیده ام ، به ز تو کس ندیده ام
از همه کس بریده ام ، دست من است و دامنت
شمس جلال من تویی ، صبح وصال من تویی
واقف حال من تویی ، دست من است و دامنت
عمر رفته
هر دم از عمر می رود نفسی چون نگه می کنم نماند بسی
ای که پنجاه رفت و در خوابی مگر این پنج روزه درﯾابی
خجل آن کس که رفت و کار نساخت کوس رحلت زدند و بار نساخت
خواب نوشین بامداد رحیل باز دارد پیاده را ز سبیل
هر که آمد عمارتی نو ساخت رفت و منزل به دیگری پرداخت
نیک و بد چون همی بباید مُرد خُنُک آن کس که گوی نیکی بُرد
برگ عیشی به گور خویش فرست کس نیارد ز پس، تو پیش فرست
بوستان سعدی
تبادل
لینک هوشمند