کمند عشق
غزلی از اوحدی
صنما ، به دلنوازی نفسی بگیر دستم
که ز دیدن تو بی‌هوش و ز گفتن تو مستم
دل من به دام عشق تو کنون فتاد و آنگه
تو درآن گمان که من خود ز کمند عشق جستم
دل تنگ خویشتن را به تو می‌دهم، نگارا
بپذیر تحفه‌ی من، که عظیم تنگ دستم
خجلم که بر گذشتی تو و من نشسته، یارب
چو تو ایستاده بودی، به چه روی می‌نشستم؟
به موذّن محلّت خبری فرست امشب
که به مسجدم نخواند، چو ترا همی پرستم
چه سلامها نبشتم بتو از نیازمندی!
مگرت نمی‌رسانند چنانکه می‌فرستم؟
اگرت رمیده گفتم، نشدم خجل، که بودی
و گرم ربوده گفتی، نشدی غلط که هستم
به دو دیده خاک پای تو اگر کسی بروید
به نیاز من نباشد، که برت چو خاک پستم
تو به دیگران کنی میل، چو من چگونه باشی؟
که ز دیگران بدیدم دل خویش و در تو بستم
دلم از شکست خویشت خبری چو داد، گفتی؟
دل اوحدی چه باشد؟ که هزار ازین شکستم
در مذمت شراب
یکی از پیشواین مذاهب را گفتند چه گویی در باب شراب؟
گفت: اندک آن زیادت طلبد و زیادت آن حرام است.
میرزا محمد شیرازی نیز سخنی زیبا در این زمینه دارد.
ام الخبائث نام او ، خلقی شده بدنام او
چون دور افتد جام او ، بغضا و عدوان پرورد
نا رفته از لب در دهان زایل کن د عقل گران
کس کرده است اندر جهان کاری که نقصان پرورد
***
بایزید بسطامی
بـايـزيـد بـسـطـامـى (طـيـفـوربـن عـيـسـى ) از اكـابـر عـرفـا و اصـلا اهـل
بـسـطام است . مى گويند اول كسى است كه صريحا از فناء فى الله و بقاء با الله
سـخـن گفته است . بايزيد گفته است : ((از بايزيدى خارج شدم مانند مار از
پوست )). بـايـزيـد بـه اصـطـلاح شطحياتى دارد كه موجب تكفيرش شده است .
خود عرفا او را از اصـحـاب (سكر)) مى نامند، يعنى در حال جذبه و بى خودى آن
سخنان را مى گفته است . بـايـزيـد در سـال 261 درگذشته است .
حکایت سلطان محمود در اسرار التوحید
شیخ گفت : محمود را کسی از آن او به خواب دید گفت: سلطان را
چگونه است ؟ گفت خاموش ،چه جای سلطان است ؟ من هیچ کس
ندانم سلطان اوست و آن غلطی بود . گفت مرا اینجا به پای داشته اند
و ذره ذره می پرسند ،بیت المال کسی دیگر ببرد و حسرت و داغ به ما ماند.
ادیب پیشاوری
نام: سید احمد ادیب پیشاوری
نام پدر: سید شهاب‌الدین
تولد و وفات: (۱۲۶۰ - ۱۳۴۹) قمری
محل تولد: در سرحد بین افغانستان و پیشاور
شهرت علمی و فرهنگی: عالم و شاعر
معروف به ادیب. علوم ادبی و عربی را در زادگاه خود فرا گرفت ،
سپس به افغانستان رفت و طی اقامت دو سالهٔ خود در کابل ، نزد آخوند
ملامحمد مشهور به آل ناصر دانش آموخت. بعد به غزنین رفت و در
باغ فیروزه ، آرامگاه حکیم سنائی غزنوی ، اقامت گزید و آنجا نزد
سعدالدین غزنوی تلمٌذ کرد. وی در بیست‌ودو سالگی به مشهد آمد و
در آن شهر ریاضی را نزد میرزا عبدالرحمان و علوم عقلی را در محضر
آخوند ملاغلامحسین شیخ‌الاسلام آموخت. سپس به سبزوار رفت و دو سال
در محضر حاج ملاهادی سبزواری و آخوند ملامحمد ، فرزند وی ، و آخوند
ملااسماعیل استفاده کرد. بعد به مشهد بازگشت و در مدرسهٔ میرزا جعفر
ساکن و به ادیب پیشاوری یا ادیب هندی مشهور شد. در مشهد مورد توجه
میرزا سعید‌خان گرمرودی ، نائب‌التولیه آستان قدس رضوی ، قرار گرفت.
بنا به تقاضای وی به تهران آمد و میهمان محمدخان قوام‌الدوله شد. و به تعلیم
و نشر ادب پرداخت. وی علاوه بر فنون ادبی و عربی و حفظ اشعار و نحو و لغت
و حکمت و ریاضیات در حسن خط نیز استاد بود. ادیب تا پایان عمر مجرد
زیست و سرانجام در منزل یحیی‌خان قراگوزلو ، وزیر معارف درگذشت. و
در امامزادهٔ عبدالله تهران دفن شد. آثار وی: "دیوان" اشعار مشتمل بر چهارهزار
و دویست بیت قصیده و غزل فارسی و سیصدوهفتاد بیت قصاید و قطعات عربی
به انضمام دو رساله در بدیهیات اولیه و تصحیح "دیوان ناصرخسرو"؛ "قیصرنامه"؛
حواشی و تعلیقات بر "تاریخ بیهقی" ترجمهٔ فارسی "اشارات" شیخ‌الرئیس که
ناتمام ماند ، حاشیه بر "شرح ابن ابی‌الحدید" بر نهج‌البلاغه.
ابیاتی چند از ادیب:
سحر به بوی نسیمت به مژده جان سپرم
اگر امان دهد امشب فراق تا سحرم
چو بگذری، قدمی بر دو چشم من بگذار
قیاس کن که منت از شمار خاک درم
بکُشت غمزه ی خون ریز تو مرا صد بار
من از خیال لب جانفزات، زنده ترم
گرفت عرصه ی عالم، جمال طلعت دوست
به هر کجا که روم آن جمال می نگرم
به رغم فلسفیان بشنو این دقیقه ز من
که غائبی تو و هرگز نرفتی از نظرم
اگر تو دعوی معجز عیان بخواهی کرد
یکی ز تربت من بر گذر، چو در گذرم
که سر زخاک بر آرم، چو شمع - و دیگر بار
به پیش روی تو، پروانه وار جان سپرم
مرا اگر به چنین شور، بسپرند به خاک
درون خاک، ز شور درون کفن بدرم
بدان صفت که به موج اندرون رَوَد کشتی
همی رَوَد تن زارم درون چشم ترم
شهریار و تضمین غزلی از سعدی
ای که از کلک هنر نقش دل انگیز خدایی
حیف باشد مهِ من کاین همه از مهر جدایی
گفته بودی جگرم خون نکنی باز کجایی
«من ندانستم از اول که تو بی مهر و وفایی
عهد نابستن از آن به که ببندی و نپایی»
مدعی طعنه زند در غم عشق تو زیادم
وین نداند که من از بهرغم عشق تو زادم
نغمه ی بلبل شیراز نرفته است ز یادم
«دوستان عیب کنندم که چرا دل به تو دادم
باید اول به تو گفتن که چنین خوب چرایی»
تیر را قوت پرهیز نباشد ز نشانه
مرغ مسکین چه کند گر نرود از پی دانه
پای عشاق نتوان بست به افسون و فسانه
« ای که گفتی مرو اندر پی خوبان زمانه
ما کجائیم در این بهر تفکر تو کجایی»
تا فکندم بسر کوی وفا رخت اقامت
عمر، بی دوست ندامت شد و با دوست غرامت
سر و جان و زر و جاهم همه گو، رو به سلامت
«عشق و درویشی و انگشت نمایی و ملامت
همه سهل است تحمل نکنم بار جدایی»
درد بیمار نپرسند به شهر تو طبیبان
کس درین شهر ندارد سر تیمار غریبان
نتوان گفت غم از بیم رقیبان به حبیبان
«حلقه بر در نتوانم زدن از بیم رقیبان
این توانم که بیایم سر کویت به گدایی»
گِرد گلزار رخ تست غبار خط ریحان
چون نگارین خطِ تذهیب بدیباچه قرآن
ای لبت آیت رحمت دهنت نقطه ایمان
«آن نه خال است و زنخدان و سر زلف پریشان
که دل اهل نظر برد که سریست خدایی»
هر شب هجر بر آنم که اگر وصل بجویم
همه چون نی به فغان آیم و چون چنگ بمویم
لیک مدهوش شوم چون سر زلف تو ببویم
«گفته بودم چو بیایی غم دل با تو بگویم
چه بگویم که غم از دل برود چون تو بیایی»
چرخ امشب که بکام دل ما خواسته گشتن
دامنِ وصل تو نتوان برقیبان تو هشتن
نتوان از تو برای دل همسایه گذشتن
«شمع را باید از این خانه برون بردن و کشتن
تا که همسایه نداند که تو در خانه ی مایی»
سعدی این گفت و شد ازگفتهِ خود باز پشیمان
که مریض تب عشق تو هدر گوید و هذیان
به شب تیره نهفتن نتوان ماه درخشان
«کشتن شمع چه حاجت بود از بیم رقیبان
پرتو روی تو گوید که تو در خانه ی مایی»
نرگس مست تو مستوری مردم نگزیند
دست گلچین نرسد تا گلی از شاخ تو چیند
جلوه کن جلوه که خورشید بخلوت ننشیند
«پرده بردار که بیگانه خود آن روی نه بیند
تو بزرگی و در آئینه ی کوچک ننمایی»
نازم آن سر که چو گیسوی تو در پای تو ریزد
نازم آن پای که از کوی وفای تو نخیزد
شهریار آن نه که با لشکر عشق تو ستیزد
«سعدی آن نیست که هرگز ز کمند تو گریزد
که بدانست که در بند تو خوشتر ز رهایی»
حکایت سلطان محمود در اسرار التوحید
شیخ گفت : محمود را کسی از آن او به خواب دید گفت: سلطان را
چگونه است ؟ گفت خاموش ،چه جای سلطان است ؟ من هیچ کس
ندانم سلطان اوست و آن غلطی بود . گفت مرا اینجا به پای داشته اند
و ذره ذره می پرسند ،بیت المال کسی دیگر ببرد و حسرت و داغ به ما ماند.
بایزید بسطامی
بـايـزيـد بـسـطـامـى (طـيـفـوربـن عـيـسـى ) از اكـابـر عـرفـا و اصـلا اهـل
بـسـطام است . مى گويند اول كسى است كه صريحا از فناء فى الله و بقاء با الله
سـخـن گفته است . بايزيد گفته است : ((از بايزيدى خارج شدم مانند مار از
پوست )). بـايـزيـد بـه اصـطـلاح شطحياتى دارد كه موجب تكفيرش شده است .
خود عرفا او را از اصـحـاب (سكر)) مى نامند، يعنى در حال جذبه و بى خودى آن
سخنان را مى گفته است . بـايـزيـد در سـال 261 درگذشته است .
فیض دعا
غزلی از ملامحمدباقر صحبت لاری
به مراد دل رسی آن سحر که ز سوز سینه دعا کنی
به خدا که فیض دعا رسد سحری که رو به خدا کنی
من و های های گریستن، به ره عتاب تو زیستن
تو و از کمین نگریستن که دگر ز عشوه چها کنی
به کمند ابروی تو امان، بسی آهوان ز تو بی امان
به خدنگ غمزه زمان زمان، چه شکارها که ز پا کنی
ز تو ناوک نگهی نشد که هلاک بی گنهی نشد
همه حیرتم که گهی نشد که ز یک نشانه خطا کنی
چو وفا نمی کنی ای صنم! به منت جفا ز چه گشته کم؟
چه بناست این ز تو کز ستم، نه وفا کنی نه جفا کنی
به ره تو «صحبت» خسته دل به وفا و مهر تو بسته دل
چه شود که سوی شکسته دل گذری برای خدا کنی؟
سه مرحله تصوف
اهل تصوف سه چيز را به غايت اختيار كنند: اول جذبه، دوم سلوك، سوم عروج.
اي درويش! جذبه عبارت از كشش است و سلوك عبارت از كوشش است و
عروج عبارت از بخشش است. جذبه فعل حق است تعالي و تقدس، بنده را خود
مي‌كشد، بنده روي به دنيا آورده است و به دوستي مال و جاه بسته شده است.
غايت حق در مي‌رسد و روي دل بنده مي‌‌گرداند تا بنده روي به خدا مي‌آورد.
"شيخ عزيز نسفی"
سخنی از مولانا در «فیه ما فیه»
گفت پیلی را آوردند بر سر چشمه ای
که آب خورد، خود را در آب می‌دید ومی‌رمید.
پیل می‌پنداشت که از دیگری می‌رمد، نمی دانست که
از خود می‌رمد.همه‌ی اخلاق بد - از ظلم و کین و حسد و حرص
و بی رحمی و کبر- چون در توست نمی‌رنجی، چون آن را در دیگری
می‌بینی، می‌رمی و می‌رنجی؟
ماننده ستوران در وقت آب خوردن
چون عکس خویش دیدیم از خویشتن رمیدیم
***
شتابندگان به سوی خداوند:
دوندگان وشتابندگان در راه خداوند مختلفند :
یکی به قدم رفت یکی به ندم یکی به همم
عابد به قدم رفت وبه ثواب رسید.
عاصی به ندم رفت وبه رحمت رسید .
عارف به همم رفت وبه قربت رسید.
ابوسعید ابوالخیر
لطف یزدان
غزلی از صفای اصفهانی
چنین شنیدم که لطف یزدان ، به روی جوینده در نبندد
دری که بگشاید از حقیقت بر اهل عرفان دگر نبندد
چنین شنیدم که هر که شبها ، نظر ز فیض سحر نبندد
ملک ز کارش گره گشاید ، فلک به کینش کمر نبندد
دلی که باشد به صبح خیزان ، عجب نباشد اگر که هر دم
دعای خود را به کوی جانان ، به بال مرغ اثر نبندد
اگر خیالش به دل نیاید ، سخن نگویم چنانکه طوطی
جمال آیینه تا نبیند ، سخن نگوید ، خبر نبندد
بر شهیدان کوی عشقش ، به سرخ رویی علم نگردد
به رنگ لاله کسی که داغ غمش به لخت جگر نبندد
به زیر دستان مکن تکبر ادب نگه دار اگر ادیبی
که سر بلندی و سر فرازی گذر بر آه سحر نبندد
ز تیر آه چو ما فقیران ، شود مشبّک اگر که شبها
فلک بر انجم زره نپوشد ، قمر ز هاله سپر نبندد
صفا به رندی کجا تواند دم از بیانات عاشقی زد ؟
هر آنکه نالد به ناله نی ، چو نی به هر جا کمر نبندد.
صفای اصفهانی
نام وی محمدحسین و از شعرای قرن سیزدهم و اوائل قرن چهاردهم
هجری است . صفا سنوات آخر عمر خود را در حدود بیست و دو سال
در مشهد می زیست و مرحوم موتمن الملک (م 1308 ه' . ق.) درباره
او عنایتی داشت . شیخ علی اصغر آریا که مرید و راوی اشعار صفا است
حکایت کند که شاعر به سال 1322 ه' . ق. به بیماری ذات الریه درگذشت
و در مدرسه موتمن السلطنه که پشت ایوان عباسی صحن کهنه مقدس بود
و اکنون خراب است دفن شد و محل دفن متصل به پایه گلدسته طلای
عباسی است و نیز نویسد که مستشارالملک فرزند موتمن السلطنه به اتکاء
خاطره خود سن او را علی الظاهر بین شصت و هفتاد نوشته است . دیوان
وی بدستور موتمن السلطنه بخط میرزا ابوالقاسم خوشنویس باشی آستان
قدس برای چاپ نوشته شده و هنوز هم در خانواده اباخان باقی است و آقای
حاجی حسین آقا ملک از آن استنساخی کرده اند و نسخه ای از آن در کتابخانه
ملک است ... آنچه از احوال صفا نقل کنند این است که در پایان عمر از مردم
کناره گرفته بود و به بیماری نسیان مبتلا شده بود.
درباره عارف بزگ شیخ ابوالحسن خرقانی
(عارف و صوفی نامدار ایرانی )
شیخ ابوالحسن علی بن جعفر بن سلمان خرقانی « یا علی بن احمد »عارف
بزرگ قرن چهارم و پنجم هجری از چهره های بسیار درخشان
عرفان ایرانی است .
وی در سال 351 یا 352 هجری در قصبه خرقان قومس از توابع بسطام
متولد شده و در روز سه شنبه دهم محرم (عاشورا) سال 425 هجری در هفتاد
و سه سالگی در همان قصبه خرقان جهان را بدرود گفته است. مشهور است که
علاوه بر هم شهری وی یعنی بایزید بسطامی عارف بزرگوار و عالی مرتبه قرن
دوم و سوم هجری که شیخ و مقتدای حال جذبه و تفکر او بوده است، مانند عارف
معروف معاصر خود شیخ ابوسعید ابوالخیر خرقه ارشاد و طریقت از شیخ
ابوالعباس احمد بن محمد عبدالکریم قصاب آملی داشته است.
در منقولات و حکایات باقی مانده، آمده است که شیخ ابوسعید ابوالخیر عارف
مشهور و ابوعلی سینا فیلسوف نامی و ناصر خسرو قبادیانی علوی، شاعر و
متفکر ایرانی که معاصر شیخ ابوالحسن خرقانی بوده اند به خرقان رفته و با وی
صحبت داشته و مقام معنوی او را ستوده اند. و نیز گفته اند که سلطان محمود
غزنوی پادشاه مقتدر بدیدار شیخ ابوالحسن خرقانی رفته و از وی کسب فیض
کرده و نصیحت خواسته است.
گویند شیخ ابوالحسن خرقانی بر سر در خانقاه خود نوشته بود:
« هر کس که در این سرا درآید نانش دهید و از ایمانش مپرسید.
چه آنکس که بدرگاه باری تعالی به جان ارزد،
البته بر خوان بوالحسن به نان ارزد.»
عشق یعنی نان ده و از دین مپرس
در مقام بخشش از آیین مپرس
هر کسی او را خدایش جان دهد
آدمی باید که او را نان دهد
آن دوست که دیدنش بیاراید چشم
بی دیدنش از گریه نیاساید چشم
ما را زبرای دیدنش باید چشم
ور دوست نبیند به چه کارآید چشم " ابوالحسن خَرقانی "
آرامگاه شیخ ابوالحسن خرقانی عارف نامی در شمال غربی شهرستان شاهرود
و در روستای قلعه نوخرقان قرار دارد
آرامگاه شیخ ابوالحسن خرقانی در 24 کیلومتری شاهرود در شمال قصبه
خرقان روی یک تپه آرامگاه عارف نامی و وارسته به نام شیخ ابوالحسن خرقانی
به چشم میخورد. فضای سبز اطراف آن به آرامگاه قداست خاصی بخشیده است.
کاروانی از شعر
رباعی از ابوسعید ابوالخیر
اسرار ازل را نه تو دانی و نه من
وین حرف و معما نه تو خوانی و نه من
هست از پس پرده گفتگوی بسیار
چون پرده بر افتد نه تو مانی و نه من
***
از روزگار ما مپرس
ما و زلف او به یک طالع ز مادر زاده ایم
می شوی آشفته حال،از روزگار ما مپرس
قصاب کاشانی
حافظ معتقد به روزی مقدّر است.
ما آبروی فقر و قناعت نمی بریم
با پادشه بگوی که روزی مقدّر است
***
طبیب اصفهانی
بوَد گر امید وصالی چه پروا
به هجران اگر سال و ماهی برآید
***
شاهی سبزواری
اگر زلف تو خم در خم نبودی
مرا حال چنین درهم نبودی
غمی دارم ز رویت یادگاری
بلا بودی اگر این هم نبودی
غم از جور رقیبان است در عشق
اگر از یار بودی غم نبودی
***
صائب تبریزی معتقد است که در هر حالی نباید از از افتادگان
غافل بود،حتی در روزگار فرمانروایی.
مشو در روزگار دولت از افتادگان غافل
به زیر پا نظر کن تا چراغت روشنی دارد
***
سعدی
کس نیست که پنهان نظری با تو ندا رد
من نیز بر آنم که همه خلق بر آنند
***
در ارزش عمر
تو چه دانی قدر عمر ای هیچکس
مردگان دانند قدر عمر و بس
عطار
شوریده
غزلی از شوریده شیرازی
روی بنمایی و دل از من شوریده ربایی
تو چه شوخی که دل از مردم بی دیده ربایی
حسن گویند که چون دیده شود دل برباید
تو بدین حسن دل از دیده ونادیده ربایی
خاطر خلق بدین روی پریوار ستانی
طاقت جمع بدین موی پریشیده ربایی
آن که او را نتوان دل به دو صد شیوه ربودن
تو بدین روی خوش وخوی پسندیده ربایی
با چنین لعل لبان پیش درخت گل سوری
گر بخندی تو دل از غنچۀ خندیده ربایی
دیگر از چهرۀ تابان تو در دست دل من
نیست تابی که بدین گیسوی تابیده ربایی
تو که خود فاش توانی دل یک شهر ربودن
دل "شوریده" روا نیست که دزدیده ربایی
کفر در اصطلاح عرفا
کفر بر سه نوع است. لغوی،باطل و حقیقی
کفر لغوی: پوشیدن چیزی است به چیز دیگر .از این جهت دهقان را کافر
می گویند چون گندم و جو و مانند اینها را در زیر زمین پنهان می سازد.
کفر باطل: برای خود وجودی قائل شدن است،که در این صورت به فنا
فی الله نمی توان رسید.
تو خود حجاب خودی حافظ از میان برخیز
کفر حقیقی: که از ایمان زاییده می شود و آن اقرار بر وحدانیت مطلق
حق تعالی است.
در اصطلاح صوفیه کفر ،پوشیدن کثرت است در وحدت ،یعنی کثرت در
ذات حق محو کردن و بجز خدا چیزی ندیدن.
ابوسعید ابوالخیر از این جهت گفت: « هر که بیند حُسن او اندر زمان کافر شود»
چرا کافر شود زیرا که « و یبقی وج ربک ذوالجلال والاکرام » همگی او چنان به خود
کشد که در ساعت به سجود شود. تمهیدات عین القضاه
در شرح گلشن راز لاهیجی هم آمده است که کفر حقیقی یعنی غیر از وجود
واحد حقیقی وجود دیگری نشناسد.
مولانا:
مسلمانان مسلمانان ،نگه دارید دین خود
که شمس الدین تبریزی مسلمان بود ،کافر شد
شیخ بهایی نیز در یکی از غزلیاتش به این مساله اشاره دارد
از حرم گذشتم من ،راه مسجدم منم
کافر ره عشقم ، من کجا مسلمانی
***
داستان ربا خوار از بوستان سعدی
ربا خواری از نردبانی فتاد شنیدم هم اند ر زمان جان بداد
پسر چند روزی گرستن گرفت دگر با حریفان نشستن گرفت
به خواب اندرش دید و پرسید حال که چون رستی از حشر و نشر سوال
بگفت ای پسر قصه بر من مخوان به دوزخ در افتادم از نردبان
***
کاروانی از شعر
عاشق پند پذیر نیست
پند دهی کز بلا ی عشق حذر کن
مردم دلداده را چه سود دهد پند
ادیب صابر
مرد تمام
مرد تمام آنکه نگفت و بکرد
وانکه بگوید بکند ، نیم مرد
آنکه نه گوید نه کند، زن بوَد
نیم زن است آنکه بگفت وبکرد
شمس تبریزی
شاهی سبزواری
لب بر لبش چو ساغر خلقی به کام و شاهی
ا ز دور چون صراحی گردن دراز کرده
***
عطار
مردان هزار دریا خوردند و تشنه رفتند
تو مست از چه گشتی چون جرعه ای نخوردی
***
سعدی می گوید نباید مراد نفس برآورده شود.
مراد هر که بر آری مطیع امر تو شد
خلاف نفس ،که فرمان دهد چو یافت مراد
سعدی
حال مجنون ،مجنون داند
جایی که گذرگاه دل مجنون است
آنجا دو هزار نیزه بالا خون است
لیلی صفتان ز حال ما بی خبرند
مجنون داند که حال مجنون چون است
منسوب به رودکی
اوحدی
بس غرّه ای به حیلت و دستان خود ولیک
گر رستمی ترا گذر از چرخ زال نیست
***
سعدی
روان تشنه برآساید از کنار فرات
مرا فرات ز ر بر گذشت و تشنه ترم
***
بیتی پند آموز از صائب
پیش و پس اوراق جهان نیم نفس نیست
خوشدل چه به عمر خود و مرگ دگرانی
***
کمال الدین اسماعیل
محروم آن گرسنه که بر خوان پادشاه
عمری نشسته باشد و گویند ناشتاست
***
اوحدی مراغه ای
کمتر ز مار و مور شناس ان گروه را
کز بهر مور و مار تن خویش پرورند
***
شب هجران
فروغی بسطامی
جانی که خلاص از شب هجران تو کردم
در روز وصال تو به قربان تو کردم
خون بود شرابی که زمینای تو خوردم
غم بود نشاطی که به دوران تو کردم
آهیست کز آتشکدۀ سینه بر آمد
هرشمع که روشن به شبستان تو کردم
اشکی ا ست که ابرمژه بردامن من ریخت
هر گوهر غلتان که به دامان تو کردم
صد بار گزیدم لب افسوس به دندان
هر بار که یاد لب و دندان تو کردم
دل با همه آشفتگی از عهده بر آمد
هر عهد که با زلف پریشان تو کردم
در حلقۀ مرغان چمن ولوله انداخت
هر ناله که در صحن گلستان تو کردم
یعقوب نکرد از غم نا دیدن یوسف
این گریه که دور از لب خندان تو کردم
داد از صف عشاق جگر خسته بر آمد
هرگه به سخن از صف زده مژگان تو کردم
دوشینه به من این همه دشنام که دادی
پاداش دعایی است که بر جان تو کردم
ادیب پیشاوری
نام: سید احمد ادیب پیشاوری
نام پدر: سید شهاب‌الدین
تولد و وفات: (۱۲۶۰ - ۱۳۴۹) قمری
محل تولد: در سرحد بین افغانستان و پیشاور
شهرت علمی و فرهنگی: عالم و شاعر
معروف به ادیب. علوم ادبی و عربی را در زادگاه خود فرا گرفت ،
سپس به افغانستان رفت و طی اقامت دو سالهٔ خود در کابل ، نزد آخوند
ملامحمد مشهور به آل ناصر دانش آموخت. بعد به غزنین رفت و در
باغ فیروزه ، آرامگاه حکیم سنائی غزنوی ، اقامت گزید و آنجا نزد
سعدالدین غزنوی تلمٌذ کرد. وی در بیست‌ودو سالگی به مشهد آمد و
در آن شهر ریاضی را نزد میرزا عبدالرحمان و علوم عقلی را در محضر
آخوند ملاغلامحسین شیخ‌الاسلام آموخت. سپس به سبزوار رفت و دو سال
در محضر حاج ملاهادی سبزواری و آخوند ملامحمد ، فرزند وی ، و آخوند
ملااسماعیل استفاده کرد. بعد به مشهد بازگشت و در مدرسهٔ میرزا جعفر
ساکن و به ادیب پیشاوری یا ادیب هندی مشهور شد. در مشهد مورد توجه
میرزا سعید‌خان گرمرودی ، نائب‌التولیه آستان قدس رضوی ، قرار گرفت.
بنا به تقاضای وی به تهران آمد و میهمان محمدخان قوام‌الدوله شد. و به تعلیم
و نشر ادب پرداخت. وی علاوه بر فنون ادبی و عربی و حفظ اشعار و نحو و لغت
و حکمت و ریاضیات در حسن خط نیز استاد بود. ادیب تا پایان عمر مجرد
زیست و سرانجام در منزل یحیی‌خان قراگوزلو ، وزیر معارف درگذشت. و
در امامزادهٔ عبدالله تهران دفن شد. آثار وی: "دیوان" اشعار مشتمل بر چهارهزار
و دویست بیت قصیده و غزل فارسی و سیصدوهفتاد بیت قصاید و قطعات عربی
به انضمام دو رساله در بدیهیات اولیه و تصحیح "دیوان ناصرخسرو"؛ "قیصرنامه"؛
حواشی و تعلیقات بر "تاریخ بیهقی" ترجمهٔ فارسی "اشارات" شیخ‌الرئیس که
ناتمام ماند ، حاشیه بر "شرح ابن ابی‌الحدید" بر نهج‌البلاغه.
ابیاتی چند از ادیب:
سحر به بوی نسیمت به مژده جان سپرم
اگر امان دهد امشب فراق تا سحرم
چو بگذری، قدمی بر دو چشم من بگذار
قیاس کن که منت از شمار خاک درم
بکُشت غمزه ی خون ریز تو مرا صد بار
من از خیال لب جانفزات، زنده ترم
گرفت عرصه ی عالم، جمال طلعت دوست
به هر کجا که روم آن جمال می نگرم
به رغم فلسفیان بشنو این دقیقه ز من
که غائبی تو و هرگز نرفتی از نظرم
اگر تو دعوی معجز عیان بخواهی کرد
یکی ز تربت من بر گذر، چو در گذرم
که سر زخاک بر آرم، چو شمع - و دیگر بار
به پیش روی تو، پروانه وار جان سپرم
مرا اگر به چنین شور، بسپرند به خاک
درون خاک، ز شور درون کفن بدرم
بدان صفت که به موج اندرون رَوَد کشتی
همی رَوَد تن زارم درون چشم ترم
محبت در نگاه شاعران
دوست داشتن اگر در حد متعادل باشد، محبت نام دارداما اگر از حد اعتدال
خارج شود نام آن را عشق می نهند،بعضی نیز محبت و عشق را به یک مضمون
به کار می برند ، بهر حال واژه محبت در سخنان شاعران ما کلامی است که بسیار
مورد استعمال واقع شده است.
طبیب اصفهانی معتقد است که محبت شاه و گدا نمی شناسد.
بنازم به بزم محبت که آنجا گدایی به شاهی مقابل نشیند
نظیری نیشابوری معتقد به کیمیاگری محبت است.
هیچ اکسیر به تاثیر محبت نرسد
کفر آوردم و در عشق تو ایمان کردم
واقف هندی درد دل خود را از نوشیدن چشمه محبت چنین بیان می کند.
یارب چه چشمه ای است محبت که من از آن
یک قطره نوش کردم و دریا گریستم
غنی کشمیری هم در این باره سخنی شنیدنی دارد.
گر محبت در میان آمد تکلف گو مباش
شیر مادر در حلاوت بی نیاز از شکر است
ذوقی اردستانی بیتی لطیف در باب محبت دارد.
من رشته محبت تو پاره می کنم
شاید گره خورد به تو نزدیک تر شوم
شاعری دیگر درباره محبت چنین سروده است.
محبت را ز ماهی باید آموخت
چو از آبش برون آری بمیرد
شب خیزی
در باب شب خیزی و استفاده از فیوضات معنوی شب ،شاعران ما
داد سخن داده و انسانها را به شب خیزی و نهایت استفاده از آن
دعوت نموده اند.
این رباعی از ابوسعید ابوالخیر در این باب است.
شب خیز که عاشقان به شب راز کنند
گرد در و بام دوست پرواز کنند
هرجا که دری بود به شب در بندند
الاّ در دوست را که شب باز کنند
***
مولانا شب خیزی را حتی برای یک شب هم که شده و آن هم بخاطر
معشوق خالی از لطف نمیداند.
هزار شب تو برای هوای دل خفتی
یکی شبی چه شود از برای یار مخسب
مولانا در مثنوی شریف شرط دولت گرفتن را شب خیزی می داند.
چند شبها خواب را گشتی اسیر
یک شبی بیدار شو دولت بگیر
حافظ نیز شب خیز را کلید تقرب به معشوق میداند.
دعای صبح وآه شب کلید گنج مقصود است
بدین راه و روش می رو که با دلدار پیوندی
فرازهایی از عرفان مولانا
مولانا معتقد است برای دفع اختلاف و ستیزه و نزاع پیروان مذاهب ،
راهی آسان تر و هموارتر از عشق وجود ندارد.
آنکه برّد بحث را عشق است و بس
کو به گفتگو شود فریاد رس
همچنین در مثنوی در ضمن بحث پیرامون عشق بیان می کند که:
مذهب عشق از همه دینها جداست
عاشقان را ملت و مذهب خداست
سخت پنهان است و پیدا حسرتش
جان سلطانان جان در حسرتش
غیر هفتاد ودو ملت کیش او
تخت شاهان تخته بندی پیش او
آتش عشق
غزلی از عطار
آتش عشق تو در جان خوش تر است
جان ز عشقت آتش‌افشان خوش تر است
هر که خورد از جام عشقت قطره‌ای
تا قیامت مست و حیران خوش تر است
تا تو پیدا آمدی پنهان شدم
زانکه با معشوق پنهان خوشتر است
درد بر من ریز و درمانم مکن
زانکه درد تو ز درمان خوش تر است
می نسازی تا نمی‌سوزی مرا
سوختن در عشق تو زان خوش تر است
چون وصالت هیچکس را روی نیست
روی در دیوار هجران خوش تر است
خشکسال وصل تو بینم مدام
لاجرم در دیده طوفان خوش تر است
همچو شمعی در فراقت هر شبی
تا سحر عطار گریان خوش تر است
کاروانی از شعر
این دو بیت از مکتبی شیرازی است.
یکی را کرد شیرین خوی و طناز
که شیرینی تو شیرین ،ناز کن ناز
یکی را تیشه ای بر سر فرستاد
که جان میکن ،تو فرهادی تو فرهاد
***
سعدی این گونه برای زلیخا پس از دیدن یوسف عذر می آورد.
گرش ببینی و دست از ترنج بشناسی
روا بود که ملامت کنی زلیخا را
***
خواجه عبدا لله انصاری در این رباعی انسان را در حالتی بین خوف
و رجا قرار میدهد و می گوید:
غافل مشو که مرکب مردان مرد را
در سنگلاخ بادیه پی ها بریده اند
نومید هم مباش که رندان جرعه نوش
ناگه به یک خروش به منزل رسیده اند
***
عارف قزوینی از دست معشوق شکوه دارد.
ز بیداد توام این مانده در یاد
که گویم دم به دم ای داد و بیداد
***
رهی معیری
سایه پرورد بهشتم از چه گشتم صید خاک
تیره بختی بین کجا بودم کجا افتاده ام
***
« امیر شاهی » از تشبیه معشوق به شمع شرمند ه است و پشیمان
و خود را مستوجب عذاب می داند.
به شمع نسبت بالای دلکشت کردم
روا بوَد که بسوزی بدین گناه مرا
***
جنون، سرمایه عارف قزوینی
منحصر شد همه دار و ندارم به جنون
در چه ره خرج کنم این همه دارایی را
***
تبادل
لینک هوشمند